Chavannes: On İki Hayvanlı Türk Takvimi

Hakan Güler

Bilim dünyasını uzun yıllar meşgul eden “On İki Hayvanlı Takvim hangi millete ait?” sorusu Edouard Chavannes’in bu eserinde tüm yönleriyle tartışılmaktadır. Yerli ve yabancı birçok bilim adamı tarafından yıllarca çalışılan bu konu hakkında temelde üç görüş olduğu ortaya çıkmaktadır. Birinci görüş On İki Hayvanlı Türk Takvimi’nin Çinlilere ait olduğu görüşüdür. İkincisi Hintlilere, üçüncü ve en kuvvetli görüş ise Türklere ait olduğu yönündedir. Bunların dışında Mısırlılara ait olduğunu savunanlar da vardır.

Bu eserin yazarı ünlü Türkolog Chavannes de üçüncü görüşe, yani takvimin Türklere ait olduğu görüşüne katılmaktadır.
Chavannes, eserin ilk bölümünde Türk tarihi açısından da en önemli kaynaklardan olan Çin kaynaklarını On İki Hayvanlı Takvim çerçevesinde değerlendirmiş ve hangi Çin tarih kaynağında takvimle ilgili bilgiler olduğunu tek tek ortaya koymuş ve bunları takvimin kökeni bağlamında bir değerlendirmeye tâbi tutmuştur. Bu değerlendirme sonucunda Çin kaynaklarında temas edilen “On İki Hayvanlı Takvim, kuzeyli halklardan M.Ö. I. Yüzyılda Çine girmiştir” bilgisine dayanarak takvimin o dönemin, Çine göre kuzeyli halkları olan Türklere ait olabileceğini belirtmiştir.
II. Bölümde ise Çinceye tercüme edilmiş Budist metinler bağlamında takvimin kökeni incelenmiştir. Burada özellikle Ta tsi king adlı Budist çeviride yoğun bir Türk etkisinin hissedildiği ve bu metinde Türklerdeki element sisteminin belirgin bir şeklide ortaya çıktığı vurgulanmıştır. Buradan hareketle Chavannes, On İki Hayvanlı Takvimin Türk menşeili olduğunu tekrar vurgulamıştır.
III. Bölüm olan İkonografik Belgeler başlıklı bölümde, Budist ikonografisindeki semboller bağlamında On İki Hayvanlı Takvimi oluşturan, on iki hayvanın görünümlerine bağlı olarak çıkarım yapılmaya çalışılmış ve yine aynı sonuca ulaşılmıştır.

Sonuç olarak Chavannes, On İki Hayvanlı Takvimin Türklere ait olduğunu en eski belgeleri inceleyerek henüz 1906’da yazdığı bu eseriyle ortaya koymuştur. 1906’dan önce tartışılan bu konu hâlâ tartışılmaktadır ve bundan sonra da tartışılmaya da devam edilecektir. Ancak Chavannes’in ortaya koyduğu bilgiler ışığında bu takvimin, ilk olarak Türkler tarafından kullanıldığı açık bir şekilde görülmektedir. Bu bağlamda eski Türklerin Astronomi bilgisini de yüksek Türk medeniyeti içerisinde barındırdığını ifade etmek gerekmektedir. Bu vesileyle eserin yazarı ünlü Sinolog ve Türkolog Chavannes’i şükranla yâd ediyor, eseri 114 yıl sonra Türkiye Türkçesine kazandıran Prof. Dr. Mustafa Daş’a ve Selenge Yayınlarına teşekkür ediyoruz.

Chavannes, Edouard (2020). On İki Hayvanlı “Türk” Takvimi. İstanbul: Selenge Yayınları (Çev. Prof. Dr. Mustafa Daş)

Kaynak: https://millidusunce.com/chavannes-on-iki-hayvanli-turk-takvimi/