Yaşamını Türkistan’ın bağımsızlığı düşüncesine adayan Mustafa Çokay

Kazakistan’ın milli mücadele ve bağımsızlık hareketi Alaş Orda’nın unutulmaz önderlerinden Mustafa Çokay, ölümünün yıldönümünde saygı ve özlemle anılıyor. Eserleri, çalışmaları ve fikirleriyle unutulmaz izler bırakan fikir adamı, 25 Aralık 1890 tarihinde Kazakistan’ın Kızılorda bölgesi Ak Meçit ilçesindeki Jelek kasabasında doğdu. Rusya’nın Petersburg şehrinde hukuk alanında öğrenim gördü.

Eğitiminin bitmesinin ardından Türkistan’a geri döndü. Bu dönemde Taşkent’te çıkartılan “Uluğ Türkistan” gazetesinde yazılar yazdı. Yanı sıra, Türkistan’ın bağımsızlığı ve Rusların hegemonyasından kurtulmasına yönelik fikirlerini topladığı “Birlik Tuğu” dergisini de çıkardı. Daha sonra “Hür Türkistan” ve “Yeni Türkistan” gazetelerini yayımladı.

1917 yılında Kazak-Kırgız Türklerinin ortaklığını ifade eden Alaş-Orda Devleti’nin kurulmasında da büyük rol oynadı. Kurulan birinci hükümette de bakan olarak görev aldı. Rusların devleti ortadan kaldırması üzerine de hakkında idam cezası kararı verildi. Önce Azerbaycan’a, ardından da Gürcistan’a çıkmak zorunda kalan Çokay, 1919’da Kuzey Kafkasyalıları’n Tiflis’te çıkardığı Hür Dağlılar isimli haftalık gazetede Türkistan davasını dile getiren yazılar yazdı.

Bir süre sonra da çıkarmaya başladığı Şafak gazetesinde Anadolu’daki Kuvayı Milliye hareketine destek verdi. Öte yandan “Yeni Türkistan” ile “Yaş Türkistan” adlı dergilerde de Türkistan’ın ve Türk dünyasının birliği davası için çalışmalarda bulundu. Mustafa Çokay, 27 Aralık 1941 tarihinde Berlin’de hayata gözlerini yumdu.

Türkistan’ın büyük aydını Mustafa Çokay’ın Türk dünyasının birliğine yönelik cümleleri halen belleklerdeki yerini koruyor.

Mustafa Çokay, alçak gönüllü kişiliğine rağmen Türkistan Milli Hareketi’nin eşsiz önderi olarak Türkistan bağımsızlık hareketini yeni bir aşamaya yükseltmiş, onu örgütsel olarak temellendirmiş, amaç ve hedeflerini, strateji ve taktiğini belirlemiştir. Mustafa Çokay’ın devlet adamlığı, bugün bile güncelliğini koruyan görüşleri, değerlendirmeleri, araştırmaları, öğütleri, Kazakistan’ın gelişimine, genç kuşağı yurtsever ruhla eğitmeye hizmet etmektedir. M. Çokay’ın engin mirasının, Kazak ve tüm Türk halklarının paha biçilemez manevî hazinesi olarak nesilden nesle ulaşacağı kesindir. Mustafa Çokay, Rusya esaretindeki Türk halklarını birkaç asırdan beri bağlandıkları zincirlerden kurtarmak ve dünya ölçeğinde muteber bir devlet çatısı altında birleştirmek için her şeyden özveri yapmış bir mücadele adamıdır. Her türlü zorluğa göğüs gererek, vatanına ve ülkesine hiçbir kar­şılık beklemeden hizmet etmesi, halkına duyduğu sonsuz saygıdan kaynaklanıyordu. Ona göre, güçlü millî şuur olmadan bağımsızlığa kavuşmak mümkün değildir. Mustafa Çokay, millet olgusunun ebediyen var olacağını kabul etme­yen, enternasyonalist ve kozmopolit akımları tamamen reddederek, “milliyetçilik fikri, halkların canı ve yüreğidir. Milletimiz yaşadıkça o da var olmaya devam edecektir,” demiştir. Türkistan’ın tarihinde muhacerette mücadele etme geleneği ol­mamasına rağmen M. Çokay; Türkiye, Afganistan, İran, Suudi Ara­bistan, Doğu Türkistan ve Avrupa ülkelerindeki Müslüman Türk muhacirlerini, bağımsızlık mücadelesi bayrağının altında toplaya­bilmişti.

Yazar Köşim Yesmagambetov’un “Türkistan Bağımsızlık Mücadelesine Adanmış Bir Ömür” eserinden

#Alaş Orda Hareketi    #Mustafa Çokay    #Türkistan