Türk kadın hareketinin öncü ismi Şefika Gaspıralı ve 5 Aralık Kadın Hakları Günü

Türkiye’de kadınlar, 5 Aralık 1934 tarihinde büyük önder Mustafa Kemal Atatürk öncülüğünde seçme ve seçilme haklarına kavuştu. Bu tarihten itibaren her yıl, “Kadınlara Milletvekili Seçme ve Seçilme Hakkı” tanıyan yasanın kabulü, Türkiye’de “Kadın Hakları Günü” olarak kutlanmaktadır. Türkiye’de çağ atlatan bu gelişmeler yaşanırken, bu tarihten çok daha önce Kırım’da tüm Türk dünyasına öncülük eden kadın hareketleri ortaya çıkmıştı. Türk dünyasında aydınlanma hareketini başlatan İsmail Bey Gaspıralı, kadınların eğitimine ve gelişmesine büyük önem vermiş, Şefika Hanım da babasının hayallerini gerçekleştirerek üslendiği öncü rol ile sadece 20. yüzyılın değil 21. yüzyıl insanına da yol göstermeyi başarmıştır. Şefika Gaspıralı, Çarlık Rusyası’nda siyasi girişimleriyle kadın hareketlerini canlandıran isim olmuştur.

Türkiye’de, toplumsal hayatta gerçekleştirilen Atatürk Devrimleri ile Türk kadınları, milletvekili seçme ve seçilme haklarına tam 87 yıl önce kavuştu. İlk olarak 1930’dan itibaren çıkarılan bir dizi yasa ile kadınların belediye seçimlerine katılma, köylerde muhtar olma, ihtiyar meclislerine seçilme hakkı, 5 Aralık 1934 tarihinde de Anayasa ve Seçim Kanunu’nda yapılan yasa değişikliği ile kadınların milletvekili seçme ve seçilme hakları tanındı. Bu kanunla birlikte Türkiye; Fransa, İtalya, Belçika ve İsviçre gibi ülkelerden önce kadınlara bu hakkı tanıyan ülke oldu. 5 Aralık tarihi, bu anayasa değişikliği sonrasında her yıl Dünya Kadın Hakları Günü olarak kutlanmaya başlandı.

Yasanın çıkmasının ardından 7 Aralık 1934’te, Türk Kadınlar Birliği tarafından İstanbul Beyazıt Meydanı’nda büyük bir kutlama mitingi gerçekleştirilerek Beyazıt’tan Taksim’e yürüyüş düzenlenmiştir.

Türkiye’de yasanın çıkışının ardından kadınların katıldığı ilk genel seçimler 8 Şubat 1935 yılında yapılan TBMM (Türkiye Büyük Millet Meclisi) 5. dönem seçimleri olmuş, söz konusu seçimlerde 17 kadın milletvekili TBMM’ye girmiştir. Daha sonra 1936 yılı başında boşalan milletvekillikleri için yapılan ara seçimde de emekli öğretmen Hatice Özgenel’in Çankırı milletvekili olarak seçilmesiyle meclisteki kadın milletvekili sayısı 18’e çıkmıştır.

• 5 Aralık 1934 yılında büyük önder Mustafa Kemal Atatürk öncülüğünde Türk kadınlarına seçme ve seçilme hakkı verildi.
• Bu tarihten itibaren her yıl, “Kadınlara Milletvekili Seçme ve Seçilme Hakkı” veren yasanın kabulü Türkiye’de “Kadın Hakları Günü” olarak kutlanmaktadır.
• Ancak bu tarihten çok daha önce Kırım’da tüm Türk dünyasına öncülük eden kadın hareketleri ortaya çıkmıştı.
• Türk dünyasında aydınlanma hareketini başlatan İsmail Bey Gaspıralı, kadınların eğitimine ve gelişmesine büyük önem vermiştir.
• Gaspıralı’nın Türk dünyasının kaderine etki eden öncü eğitim modeli Usûl-ü Cedid’e göre eğitim veren ilk kız eğitim okulları 1884’te Bahçesaray’da açıldı. Bu okulun öğretmeni, İsmail Bey Gaspıralı’nın kız kardeşi Selime Pembe Hanım oldu.
• 1906 yılına gelindiğinde Bahçesaray’da kız okullarının sayısı 13’e ulaştı. 1917’de Kırım’daki Usul-ü Cedid okullarının sayısı 360’ı bulmuştu.
• Gaspıralı’nın eşi Zühre Hanım ve kızı Şefika Hanım, Tercüman gazetenin çıkarılmasının her aşamasında söz sahibi olarak İsmail Bey’e yardım etmişlerdir.
• 3 Mart 1906 yılında İsmail Bey Gaspıralı’nın kızı, Türk kadın hareketinin öncüsü kabul edilen Şefika Gaspıralı’nın başeditörlüğünde “Alem-i Nisvan” dergisi çıkmaya başladı.
• Şefika Hanım, babasının hayallerini gerçekleştirdi ve kadınların eğitim ve kültür seviyesinin yükseltilmesi için Tercüman’daki yazılar ile temeli atılan çalışmalara “Alem-i Nisvan” ile hız kazandırmıştı.
• “Tercüman” gazetesinin eki olarak okuyucuya ulaşan “Alem-i Nisvan”, Türk ve İslam dünyasının ilk kadın dergisiydi.
• Dergide yayımlanan makaleler, yalnızca Türk dünyasında değil örneğin Fransız “Revue du Monde Musulman” dergisinde de yayımlandı.
• Şefika Hanım, Alem-i Nisvan dergisinde kadınları bilinçlendirme, yönlendirme, aydınlatma, esas olarak da örgütleme ilkesiyle hareket etti
• Şefika Hanım bir kız öğretmen okulunun açılması için girişimlerde bulunmuş ve 1917 yılında Akmescit şehrinde “İsmail Bey Gaspıralı Darülmuallimmatı ( Kız Öğretmen Okulu) açılmıştı.
• Okulun müdürlüğünü Şefika Gaspıralı üstlendi. Onun kadın hareketindeki arkadaşları  Zeynep Amirhan öğretmen, İlhamiye Tohtarova ise müdür yardımcısı olarak çalıştı.
• Darülmuallimmatın ögrencileri,  Nenkecan el yazma dergisini çıkardı.
• Şefika Gaspıralı, üslendiği öncü rol ile sadece 20. yüzyılın değil 21. yüzyıl insanına da yol göstermeyi başarmıştır. Çarlık Rusyası’nda siyasi girişimleriyle kadın hareketlerini canlandıran isim olmuştur.
• 1917 yılında “Akmescit Kadınlar Komitesi” kuruldu ve kadın komiteleri tüm Kırım’a yayıldı. Aynı yıl Kadınlar Kongresi toplandı ve kongre sonunda merkezi komite oluşturuldu.
• Kırım Merkezi Müslüman Kadınlar Komitesi Başkanı İlhamiye Tohtar, kâtibi Zeynep Amirhan oldu. Komite vasıtasıyla kadınlar, dini, hukuki ve siyasi pek çok kazanım elde etti
• Komite, 1. Kırım Tatar Milli Kurultayı seçimlerine katılma kararı aldı ve Kurultay’a beş kadın milletvekili girdi. Bunlar; Şefika Gaspralı, İlhamiye Tohtar, Hatice Avcı, Anife Bodaninskaya ve Emine Şabar’dı.
• Bu seçim, Türk ve Müslüman dünyasında ilk kez kadınların milletvekili olması bakımından tarihe geçmişti.
• Birinci Kurultay’da kabul edilen 18 maddelik anayasanın son maddesi Kadınların Seçme ve Seçilme Hakkı ile ilgiliydi.

#kadınlara seçme ve seçilme hakkı     #milletvekili      #Türk kadını       #kadın hakları      #kadınlar    #Türkiye