Tatlı Patatesi Ne Kadar Tanıyoruz?

Prof. Dr. Osman Beyazoğlu

Tatlı patates, bildiğimiz patates gibi toprak içinde gelişen yumruları besin olarak tüketilen bir çeşit sebzedir.  Ancak tatlı patatesin özellikleri ve bulunduğu bitki grubu farklıdır. Bu bitkinin familyası Convolvulaceae Latince tür adı Ipomoea batatas ve anavatanı Orta Amerika’dır. Tatlı patates dünyanın bazı yerlerinde çok tüketilmekte, ülkemizde ise tüketimi oldukça sınırlı ve az bilinmektedir.  Bu yazı bu faydalı besin kaynağını tanıtmak amacı ile yazılmıştır.

Tatlı patates yumruları bir miktar bazı basit şekerleri ihtiva etmektedir. Belki tatlı denmesi bundan kaynaklanabilir. Bu bitkinin vatanı ve dünyaya yayıldığı yer Orta Amerika, ancak en çok tüketildiği yer Güneydoğu Asya’dır.  Örneğin 100 yaşının üzerinde yaşayan insanların çok bulunduğu Japonya’nın Okinawa adasında halkın en çok yediği bitkisel gıdadır. Oldukça sevilen, lezzetli ve şifa kaynağı olarak bilinmektedir.

Tatlı patates klasik patates gibi tüketilebilir. Buharda, fırında pişirilebilir, kızartması ve püresi yapılabilir. Her türlü hamur içine konulabilir. Besin özellikleri yönünden klasik patatese göre daha sağlıklı ve besleyicidir.

Özellikleri

Klasik patates gibi yumrulu bir bitkidir. Yumrular görünüş olarak bildiğimiz patatese benzer, kabukları daha kalın, yumrularda kabuğun içinde kalan kısmı sarımsı beyaz renklerden, turuncuya kaçan kırmızı ve mor renklere kadar değişmektedir. Bu bitkinin toprak üstü sürgünleri hayvanlar için iyi bir besin kaynağıdır.

Tatlı patates yumruları klasik patates gibi karbonhidrat kaynağı, ancak daha sağlıklı karbonhidratlara sahip, daha az kalori ihtiva eder ve glisemik indeksi düşüktür. Yumrular beta karoten kaynağı;  A, C, B6 ve E vitaminleri; potasyum, fosfor ve manganez mineralleri ve lif bakımından zengindir. Aynı zamanda renkli olan tatlı patates yumruları antioksidan deposudur.

Tatlı patatesi yetiştirmek için verimli topraklara da ihtiyaç yok, yetiştirme maliyeti düşük, zahmeti az ve getirisi fazla olan bir sebze bitkisidir.

Tatlı patatesin insan sağlığına faydaları

Tatlı patatesin insan sağlığına olumlu etkileri şu şekilde sıralanabilir:

• Tatlı patates yumruları vücutta kolayca A vitaminine dönüşen beta karoten kaynağıdır. Küçük bir porsiyonu bile bir insanın bir günlük A vitamini ihtiyacını karşılayabilir.
• Lif içeriğinin yüksek olması ile sindirim sistemi sağlığına katkıda bulunur, mide ve bağırsak hastalıklarına karşı koruyucudur.
• Düzenli tüketilmesi diyabet hastalarında kan şekerinin kontrolüne yardımcı olur.
• Bağışıklık sitemini güçlendirir. Kanda biriken yüksek C vitamini sayesinde inme, zatüre, akciğer enfeksiyonları, karp damar hastalıkları ve inflamasyon (iltihaplanma) riskini azaltır.
• Açlık hormonu olan ghrelin seviyesini düşürür ve tokluk hissi veren kolesistokinin gibi hormonların üretimini artırır. Bu şekilde uzun süre tok tuttuğu için kilo almayı önler, ya da kilolu olanlarda kilo vermeye yardımcı olur. 2019 yılında ABD’de yayınlanan bir çalışma sonuçlarına göre, düzenli tatlı patates tüketenlerde kilo kaybını teşvik ettiği kanıtlanmıştır.
• Özellikle mor renkli tatlı patateslerin rengini veren antosiyaninler sayesinde bağışıklığı güçlendirdiği ve hastalıklara karşı koruyuculuk sağladığı bilinmektedir. Bazı çalışmalar, antosiyaninlerin kanser hücrelerinin büyümesini ve çoğalmasını yavaşlattığını göstermiştir.
• 2014 yılında yayınlanan bir araştırmada, mor tatlı patates tüketenler araştırılmış antosiyaninlerin vücutta nitrik oksite dönüşümü artırdığı, bununda damarların genişlemesine ve kan basıncının düşmesine yardımcı olduğu, yani tansiyonu düşürdüğü kanıtlanmıştır.
• Yüksek antioksidan içeriği ile mide ülserlerine karşı koruyuculuk sağladığı ve aynı zaman da mide ülseri olanlarda iyileşmeye yardımcı olduğu belirtilmektedir.
• 2015 yılında yayınlanan bir çalışma sonuçlarına göre, mor tatlı patateslerin antienflamatuvar (ödem azaltan) ve antikanserojen etki gösterdiği ileri sürülmektedir. Özellikle meme, gastrik ve kolon kanseri hücrelerinin gelişimini baskılamada etkili olduğu iddia edilmektedir.
• 2017 yılında yayınlanan bir çalışmada karaciğer rahatsızlığı olan hastalara belirli bir süre mor patates tüketmeleri önerilmiştir. Neticede bu bireylerin GGT, ALT ve AST gibi karaciğer fonksiyonlarında anlamlı derecede düşüşler gözlenmiştir. 2013 yılında yapılan bir başka çalışmada alkole bağlı olmayan karaciğer yağlanmalarında mor tatlı patatesin koruyucu etkiye sahip olduğu tespit edilmiştir.

Sonuç

Yukarıda sıralanan bilgilerden anlaşılacağı üzere tatlı patates olarak bilinen bu besin kaynağının sadece karnımızı doyuracağımız bir gıda olmadığı, tüketilen yumruların sağlık deposu olduğu anlaşılır.   Biraz sıcağı seven bitkiler, ülkemizde Muğla’nın Datça ilçesinde üretim için deneme çalışmaları yapılmış ve iyi sonuçlar alınmıştır.  Anadolu’nun sahile yakın güney ve batı bölgelerinde rahatlıkla yetiştirilebileceği, hatta Karadeniz Bölgesinde de sahile yakın yerlerde yetiştirilebileceğini tahmin ediyorum, denemek gerekir.

Zamanımızda bazı marketlerde tatlı patates çeşitlerine rastlanmakta, bunlar tamamen ithal ve pahalı, bu yüzden herkesin rahatlıkla alıp tüketeceği bir besin kaynağı olarak görülmemektedir.  Zamanla ülkemizde üretiminin yaygınlaşacağına,  o zaman insanlarımızın bu sağlıklı besinlere daha kolay ulaşacağına inanıyorum.

Bu gün 21 Mart, Türkün bayramı,  Nevruz Bayramımız kutlu olsun. Ne mutlu Türküm diyene. Sağlıcakla kalın.