DÜNDEN BUGÜNE 1 MAYIS
1 Mayıs Nedir?
1 Mayıs Kutlamalarının amacı?
Türkiye’de 1 Mayıs Kutlamaları
1 Mayıs İşçi ve Emekçiler Bayramı, işçi ve emekçiler tarafından dünya çapında kutlanan, birlik, dayanışma ve haksızlıklarla mücadele günü olarak isimlendirilir. Dünya üzerindeki pek çok ülkede, resmî tatil olarak kabul edilmektedir. Türkiye’de ilk kez 1923’te resmî olarak kutlanmıştır. 2008 Nisan’ında, “Emek ve Dayanışma Günü” olarak kutlanması kabul edilmiştir. 22 Nisan 2009 tarihinde TBMM’de kabul edilen yasa ile 1 Mayıs yeniden resmi tatil ilan edilmiştir.
Hakkını aramak, hakkını istemek ve bunun için uğraş vermek mutlaka herkesin hakkı, ama bunu kan dökmeden kimseye zarar vermeden, ülkede kargaşa çıkarmadan yapmak en doğrusudur. Hakkımızı ararken bir başkasına zarar vermek, başkalarının canını yakmak, alacağın yada uğraştığın hakkın insana fayda sağlamayacağı bilinmelidir. Tüm dünyada işçi bayramı olarak kutlanan 1 Mayıs kutlamaları ilk nasıl başlamış ve neler olmuş bir bakalım.
Ülkemizde maalesef kötü olaylarla birlikte anılır olan 1 Mayıs İşçi Bayramı aslında çalışanların haklarını aradıkları bir önemli bir olayın yıldönümüdür. Tabi olayları düşünürken o zamanki şartları da göz önüne almalı ve kutlamaları o zamanki insanların şartlarını düşünerek yapmalıyız. Taşkınlık çıkartmak veya o zamanki haksızlıkların intikamını günümüzde almaya çalışmak, gerçek işçi ve emekçilere haksızlık olacaktır.
Dünyada İlk kez 1856’da Avustralya’nın Melbourne kentinde taş ve inşaat işçileri, günde sekiz saatlik iş günü için Melbourne Üniversitesi’nden Parlamento Evi’ne kadar bir yürüyüş düzenlediler.
1 Mayıs 1886’da Amerika İşçi Sendikaları Konfederasyonu önderliğinde işçiler günde 12 saat, haftada 6 gün olan çalışma takvimine karşı, günlük 8 saatlik çalışma talebiyle iş bıraktılar. Chicago(Şikago)’da yapılan gösterilere yarım milyon işçi katıldı. Luizvil’de (Kentaki) 6 binden fazla siyah ve beyaz işçi, birlikte yürüdü. O dönemde Luizvil’deki parklar, siyahlara kapalıydı. İşçiler, sokaklarda yürüdükten sonra hep birlikte Ulusal Park’a girdi. Her eyalet ve kentte, siyah ve beyaz işçilerin birlikte yaptığı gösteriler, gazeteler tarafından, ‘Böylece önyargı duvarı yıkılmış oldu’ şeklinde yorumlanmıştı.
Uygulanan yasal baskılarla bu gösterinin tekrarlanması engellendi. 14 Temmuz-21 Temmuz 1889’da toplanan İkinci Enternasyonal’de Fransız bir işçi temsilcisinin önerisiyle 1 Mayıs gününün tüm dünyada “Birlik, mücadele ve dayanışma günü ” olarak kutlanmasına karar verildi.
Zamanla 8 saatlik işgünü birçok ülkede resmen kabul edildi. 1 Mayıs böylece işçilerin birlik ve dayanışmasını yansıtan bir bayram niteliğini kazandı. Günümüzde sosyalist ülkelerde (Çin Halk Cumhuriyeti, Kore Demokratik Halk Cumhuriyeti, Vietnam, Laos, Küba, Venezuela, Nepal, Bolivya) ve daha birçok ülkede tatil günü olan 1 Mayıs’ı işçiler büyük kitle gösterileriyle kutlar; bazı ülkelerde 1 Mayıs siyasal bir eylem biçimini de alır.
Osmanlı Devleti döneminde işçi örgütlenmesinin en gelişmiş olduğu yer Selanik’ti ve 1911 yılında burada tütün, liman ve pamuk işçileri, 1 Mayıs gösterisi düzenleyerek bu günü kutladılar.
1912 yılında İstanbul’da ilk defa 1 Mayıs kutlaması gerçekleşti.
1921 yılında kutlanan 1 Mayıs, Türkiye Sosyalist Fırkasının (TSF) çağrısı üzerine İstanbul işçileri mayısın birinci pazar günü tatil yaptı. TSF merkezindeki bayramlaşmadan sonra, partinin genel başkanı Hüseyin Hilmi Bey ve üç delege, sadrazamı ziyaret etti.
Ankara’da ise Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği (SSCB) ile dostluk ilişkileri çerçevesinde, 1 Mayıs 1922’de işçi bayramı kutlandı.
1923 yılında 1 Mayıs günü yasal olarak “İşçi Bayramı” ilan edildi.
Cumhuriyetin ilanından sonra, 1924’te hükümet kitlesel 1 Mayıs kutlamalarını yasakladı.
1925`te çıkan Takrir-i Sükun Yasası, İşçi bayramını kutlamayı yasakladı ve uzun yıllar bu yasak geçerliliğini korudu.
27 Mayıs 1935 tarihli ”Ulusal Bayram ve Genel Tatiller Hakkındaki Kanun” ile 1 Mayıs tarihi “Bahar ve Çiçek Bayramı” adı verildi ve ücretsiz tatil günü ilan edildi, ancak diğer genel tatil günlerinden farklı olarak bu gün için çalışanlara ücret ödenmemesi kararlaştırıldı.
Bu durum, daha sonra çıkarılan kanunlarla 1951’de yarım günlük ücret ödenmesi, 1956 yılında ise tam gün ücret ödenmesi şeklinde değişti.
Türkiye Cumhuriyeti döneminde işçi hareketleri yüzyılın ikinci yarısından itibaren ivme kazandı.
Türkiye’de işçilerin ilk kez 1 Mayıs kutlaması ise 1975 yılında Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonunun (DİSK) İstanbul Tepebaşı’ndaki bir düğün salonunda düzenlediği etkinlikle gerçekleşti.
1976 yılında uzun yıllar sonra ilk defa geniş katılımlı 1 Mayıs kutlaması Taksim`de Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu`nun organizasyonu altında gerçekleşti.
1977 yılında aynı meydanda düzenlenen ikinci miting ise 1 Mayıs’ı şiddetle birlikte özdeşleşmesine sahne oldu. Mitingde, DİSK Genel Başkanı Kemal Türkler ‘in konuşması sırasında açılan ateş sonrasında yaşanan olaylarda 36 kişi yaşamını yitirdi. 1977 yılının 1 Mayıs günü, tarihe Kanlı 1 Mayıs olarak geçti.
1978’de yüz binlerce kişi tarafından Taksim Meydanı’nda kutlandı.
1979`da Sıkıyönetim Komutanlığı İstanbul`da miting yapılmasına izin vermedi, sokağa çıkma yasağı ilan etti. Buna rağmen İstanbul sokaklarında korsan olarak 1 Mayıs kutlandı.
Yaşanan olaylar gerekçesiyle 12 Eylül askeri darbesinin ardından 1 Mayıs’ın bayram olmaktan çıkarıldı ve kutlamalarının yasaklandı.
Türkiye’de, darbenin ardından ilk yasal etkinlikler, “1 Mayıs” adı kullanılmadan 1985 yılından başlayarak büyükşehirlerde salon toplantıları şeklinde yapılmaya başlandı.
1989’da bir işçi yaşamını yitirdi.
DİSK’in Pendik Meydanı, Türk-İş’in de Abide-i Hürriyet Meydanı’nda düzenlediği mitingle 1993 yılında yeniden meydanlarda kutlanmaya başlandı.
1 Mayıs, 1998 yılına gelindiğinde 12 Eylül sonrası yeniden yaygın şekilde kutlandı. O yıl darbe sonrası ilk kez Türk-İş, Hak-İş, DİSK ve KESK tarafından İstanbul, Ankara, İzmir, Mersin, Adana, Çanakkale, Diyarbakır, Malatya, Gaziantep ve Samsun başta olmak üzere pek çok ilde ve ilçede 1 Mayıs kutlandı.
1996`da Taksim Meydanı’nın yasaklı olduğu gerekçesiyle Kadıköy’de düzenlenen 1 Mayıs kutlamalarında 3 kişi hayatını kaybetti.
Bu olaydan sonra Kadıköy 2005 yılına kadar 1 Mayıs kutlamalarına yasaklı kaldı.
2006 yılında en geniş katılımın yaşandığı ilçe Kadıköy oldu. Çeşitli sendikalar ve gruplar Rıhtım Caddesi`ne yürüdü. Düzenlenen miting sonrası gruplar tamamen dağıldı.
2007 yılı 1 Mayıs’ı Taksim’deki kutlamalarda 100’den fazla kişi yaralandı. Valiliğe göre 580, diğer kaynaklara göre 700’e yakın gözaltı gerçekleşti, bir vatandaş hayatını kaybetti.
2008 Nisan’ında, 1 Mayıs’ın “Emek ve Dayanışma Günü” olarak kutlanması kabul edildi.
2008 yılının 1 Mayıs kutlamaları olaylı geçti. Gerginlikler ve sıkı güvenlik önlemleriyle Taksim Meydanı’nda kutlanılmasına izin verilmedi. Sıkı güvenlik önlemleri nedeniyle şehrin önemli ulaşım aksları olan bazı yollar, tren ve deniz ulaşım araç seferleri iptal edildi. Günün sonunda ortaya çıkan bilanço; İstanbul genelinde 530 kişi gözaltına alındı, 38 kişi yaralandı.
Ayrıca Ankara’da Sıhhiye Meydanı’nda yapılan kutlamalarda da olaylar çıktı ve polis, göstericilere gaz bombalarıyla müdahale etti. Ankara’da Sakarya Meydanı’nda yapılan kutlama olaysız sona erdi.
2009 Nisan’ında Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne verilen önergeden sonra 1981’den sonra tekrar resmi bayram olarak kabul edildi.
2009’da 1 Mayıs “Emek ve Dayanışma Günü” olarak resmî tatil yapıldı. Hükümet bu tarihî ve önemli kararı yeterince anlatamadığı gibi, bir kısım sendikalar ise “hükümet karşıtı” politikaları nedeniyle adeta bu kararı sabote etmek istercesine 2009 1 Mayıs’ını gerginlik politikalarıyla tartışmalı hale getirildi. 2009 1 Mayıs Taksim’e çıkılmasına izin verilmedi.
2010 1 Mayıs’ı tüm konfederasyonların katılımıyla Taksim’de birlikte kutlandı.
2011 1 Mayıs Taksim meydanında kutlandı.
2012 1 Mayıs Taksim meydanında kutlandı.
2013 1 Mayıs Taksim meydanında kutlama izni verilmedi.
1 Mayıs’ı dünyada kim, nasıl kutluyor?(Bu kısmı derleyen: Ali ONGAN)
Çeşitli adlar altında 1 Mayıs’ı resmen tatil olarak kabul eden ve kutlayanlar şöyle:
1 Mayıs Bayramı: Aland, Arnavutluk, Bangladeş, Bulgaristan, Cebelitarık, Çek Cumhuriyeti, Doğu Timor, Eritre, Finlandiya, Gambiya, Hindistan (bölgesel), İsveç, İzlanda, Karadağ, Güney Kıbrıs Rum Yönetimi, Lüksemburg, Makedonya, Nepal, Norveç, Slovakya, Slovenya, Sri Lanka, Svalbard ve Jan Mayen, Sırbistan, Vatikan, Yunanistan.
Emek Bayramı: Almanya, Andorra, Angola, Anguilla, Arjantin, Aruba, Avusturya, Bahreyn, Barbados, Batı Sahra, Batı Şeria, Belarus, Belçika, Belize, Benin, Bolivya, Bosna Hersek, Botsvana, Brezilya, Burkina Faso, Burundi, Cezayir, Cibuti, Çad, Çin, Ekvador, Ekvator Ginesi, El Salvador, Ermenistan, Etiyopya, Fas, Fildişi Sahilleri, Filipinler, Fransa, Fransız Guyanası, Fransız Polinezyası, Gabon, Gana, Gine, Gine-Bissau, Grenada, Guadalup, Guatemala, Guyana, Haiti, Hırvatistan, Hollanda Antilleri, Honduras, Hong Kong, Irak, İspanya, İsviçre (bölgesel), İtalya, Kamboçya, Kamerun, Kırgızistan, Kolombiya, Komoro Adaları, Kongo Cumhuriyeti, Zaire, Güney Kore, Kuzey Kore, Kosta Rika, Küba, Laos, Macaristan, Madagaskar, Makau, Kenya, Letonya, Liechtenstein, Litvanya, Lübnan, Malavi, Malezya, Mali, Malta, Martinik, Mauritius, Mayotte, Meksika, Mısır, Moldova, Monako, Moritanya, Myanmar, Nijer, Nijerya, Nikaragua, Orta Afrika Cumhuriyeti, Pakistan, Panama, Paraguay, Peru, Portekiz, Reunyon, Romanya, Ruanda, Rusya, Saint Kitts ve Nevis, Saint Lusia, Saint Pierre ve Miquelon, San Marino, Sao Tome ve Principe, Senegal, Seyseller, Singapur, Somali, Surinam, Suriye, Svaziland, Şili, Tanzanya, Tayland, Tayvan, Togo, Tunus, Uganda, Ukrayna, Uruguay, Vallis ve Futuna, Vanuatu, Venezuela, Vietnam, Yemen, Yeni Kaledonya, Yeşil Burun (Cape Verde), Zambiya, Zimbabve.
İşçi Bayramı: Güney Afrika Cumhuriyeti, Vallis ve Futuna, Mozambik, Namibya.
Diğer: KKTC (İşçi ve Bahar Bayramı), Trans Dinyester (Uluslararası Emek Bayramı), Estonya (Bahar Bayramı), Kazakistan (Birlik Günü), Marşal Adaları (Anayasa Günü), Polonya (Devlet Bayramı).
Sonuç olarak
1 Mayıs işçinin emekçinin bayramı ve onların sorunlarının dile getirilmesi, çözüm aranması için en uygun gün. Ama hiçbir zaman bu ülke 1 Mayıs’ı bu anlamda kutlayamadı.
Ne yazık ki ülke olarak her 1 Mayıs’ta “Acaba bu defa ne olacak?” diye elimiz yüreğimizde haber izlemekten bıkmış durumdayız. Halaylarla, davullarla kutlanması gereken bir bayram nasıl oluyor da molotoflarla, sapanla, yasadışı slogan, flamalarla yıkıcı ve bölücü eylemlere; TOMA ve gaz bombası ile bir şiddet gösterisine dönüşüyor?
Derleyen Hüseyin ÇAKIR, 1 Mayıs 2016