BEYİN GÖÇÜ

İskender Öksüz

Beyin cari açığı

Vatandaşlarına güvenlik, refah, hukuk; çocuklarına güzel bir gelecek sağlayan ülkeler, tarih boyunca çekim merkezi olmuş. İnsanlar, bunları sunamayan topraklardan, daha parlak bir gelecek vaat eden memleketlere akmış.

Bir ülke için cari dengeden daha önemlisi, insan sermayesi giriş-çıkışıdır. Çünkü her türlü değeri yaratan donanımlı insandır. Ekonomik gücü de sert gücü de yumuşak gücü de… Bugün bu, özellikle böyledir; çünkü bilgi çağında, insandan değerli bir tabiî kaynak yoktur. Geçmişte de bir dereceye kadar öyleydi. İmparatorluklara bakınız… Roma, Abbasi, Selçuklu, Osmanlı…  Onlara, bilinen coğrafyanın her köşesinden, yüksek yetenekli insanlar akar. Sonra bu insanlar hızla yükselir, ülkeyi de yükseltir. Zenginler mi yetenekleri topluyor, yetenekler mi zenginliği yaratıyor? İkisine de evet… Bugün bizden gidenlerin başka ülkelere yerleşip oralarda zirveye tırmanışlarını, Nobel alışlarını veya dünyanın büyük problemlerine çözüm getirişlerini izliyoruz.

İnsan sermayesi için çekim merkezleri… Rahmetli iktisat tarihçimiz Mehmet Genç, Türkiye’nin tarihi boyunca hep göç aldığını yazar. 16. ve 17. asırlardan sonra bu göç alış; sürülen, soykırıma uğrayan Türklerin, bayraklarının hâlâ dalgalandığı topraklara kaçışıdır. Fakat daha önceki göç alış, hukukun üstünlüğünün, tebanın güvenlik içinde yaşamasının cazibesiyleydi.

Yeni Aziz Sancarlar gidiyor

Son zamanlarda aldığımız Suriyeli, Afgan göçleri bu konunun dışındadır. Bunlar bizim, çekimimizden değil, Suriye ve Afganistan’ın itişinden kaynaklanan göçler. Kaçaklar, ilk fırsatta Batı’ya gitmeyi hedef alıyor. Türkiye’yi transit salonu gibi görüyorlar. Bir Suriyeli çocuğun elindeki “No Turkey” afişini hatırlayınız.

Yaşayamadıkları toprakları terke zorlandıkları için gelenleri bir yana bırakalım. İnsan sermayesi akışında dengemiz ne yöndedir? Değerli insanlarda cari fazla mı veriyoruz, cari açık mı?

Bu konudaki haberler hiç de iç açıcı değil. Bu yıla ait yoklamalar; gençlerin %80 civarında bir kesiminin yurt dışına gitmek, orada yaşamak istediğine işaret ediyor. Bu vahim bir tablodur. Yarının Aziz Sancar’ı, Uğur Şahin’i, Özlem Türeci’si, Timur Kuran’ı, Daron Acemoğlu’su, rahmetli hocam Oktay Sinanoğlu’su bu gençler arasındadır işte… Hepsini saymağa kalksam telefon rehberi gibi bir cilt olurdu… İşte şimdi gidenler, o ciltlerden daha kalın ciltler oluşturacak. Ekonomi bu göçün bir sebebidir ama tek sebebi değildir. Beyinlere sağlanan ortam, daha da büyük bir cazibe. Kabiliyetler ancak o ortamlarda serpilip o seviyelere erişebiliyor.

Torpil yetenekten önde- hadi bana eyvallah

Karar’da, bir yıl kadar önce, yayımlanan araştırma sonuçlarına göz atınız. Araştırmayı, Yeditepe Üniversitesi ve MAK Danışmanlık birlikte yapmışlar, kapsamlı yapmışlar ve adına, “Gençlik Araştırması”demişler. (https://bit.ly/3n9WAva )

18-29 yaş grubu arasını kapsayan ankete göre, gençlerin yüzde 76’sı daha iyi bir gelecek için yurt dışında yaşamak istiyor. Her iki gençten biri, mutlu olmadığını ifade ederken, yüzde 77’si torpilin yetenekten daha etkili olduğuna inanıyor. KONDA, 2017 yılında yaptığı araştırmada daha farklı bir soruyu hem öğrencilere, hem de anne-babaya sormuş: “İmkânınız olsa, kendinizin veya çocuğunuzun eğitim için yurtdışına gitmesini ister misiniz?” Yüzde 74 ‘evet’ demiş. Denekler üniversite mezunu ise “evet”lerin oranı, yüzde 80’in üstüne çıkıyor. (Araştırmayı bana açtığı için Sayın Bekir Ağırdır’a teşekkür borçluyum.)

Ne diyeceksiniz bu gençlere? “Gitme, kal evladım. Ben sana torpil bulmaya çalışayım.” 18-29 yaş grubuna bu izlenimi verdikleri için hicap duyan kimse var mı acaba? Ben rastlamadım.

Haberler iyileşmiyor, kötüleşiyor. Ülkemizin beyin kaybı, araştırmacılar için verimli bir alan hâline gelmiş. Bu konuda bir kitap yazan Evrim Kuran bu araştırmacılardan biri. Kitabı, “Onlar Göçtü Buradan
-Türkiye’nin Yeni Göç Nesli” (Mundi, 2021) Yazar, AGOS’tan gazeteci Ferda Balancar ile konuşmuş: (https://bit.ly/3aSjUYv )

Yetenek ve girişim: Kan kaybediyoruz!

“Son yıllarda araştırmacı bakışımla gördüğüm bir fotoğraf vardı. Türkiye’den dünyanın dört yanına ciddi bir yetenek göçü eğilimi izliyordum ve bu ülkenin verdiği önceki dönem göçlerine benzemiyordu. Bugünün Türkiye’sinde yeni nesil bir göç hareketi yaşanıyor. Ne yazık ki Türkiye’nin yeni nesil göçmenlerinin yaşları giderek düşmekte ve yine ne yazık ki Türkiye’nin yeni nesil göçmenlerinin yetkinlikleri giderek yükselmekte.”

Manzaramızın fotoğrafı. Eskiden kol gücü giderken şimdi beyin gücü gidiyor. Beyinlerle birlikte varlıklar ve girişimciler de çıkıştadır ki çağımızda, onlar da aslında beyindir. Gidenler sadece gençler değil. Yetişmiş profesyonelleri de kaybediyoruz.

Kuran devam ediyor:

“Son üç yılda 10 bin milyoner ile 13 bin girişimci ve iş insanı olmak üzere 23 bin kişi Türkiye’yi terk etti. … 2012 yılında yurtdışına giden doktor sayısı yalnızca 59 iken, 2019’da 1.042’ye ulaştı… Yine, ne yazık ki Türkiye’nin 20 OECD ülkesine beyin göçünden ötürü kaybının en az 220 milyar dolar olduğu öngörülüyor.“

Çare ne? Yine Kuran:

“Beyin göçü yaratıcılığı destekleyerek, sadakati değil liyakati alkışlayarak, keşif ve tasarım gücü olan insanlara ihtiyaçları olan özgür ortamı sunarak ve bütün bunların sunulabileceği en temel bağlam olan eğitimi siyasetin gölgesinden kurtararak büyük ölçüde engellenebilir. “

Maşallahımız var, bu tavsiyelerinin tamamının tersini yapıyoruz!!!